ერთხელ, როდესაც მომდევნო სეზონის მოდის ტენდენციებს ვათვალიერებდი, მეუღლემ „მარკეტინგის მსხვერპლი“ მიწოდა. სინამდვილეში, ჩემს სურვილს კონკრეტული ჯგუფის (მოდურად ჩაცმული) წევრობა წარმოადგენდა, რომლისთვისაც მზად ვიყავი პირად, ინდივიდუალურ შეხედულებებზე უარი მეთქვა. ამ ფენომენს ფსიქოლოგიაში კონფორმულობას ვუწოდებთ.
კონფორმულობა ჯგუფის წევრობის მიზნით ქცევის ან შეხედულების ცვლილებას გულისხმობს. აღნიშნული ცვლილება ჯგუფისაგან ზეწოლასაც მოჰყვება.
ზეწოლა შესაძლოა სხვადასხვა ფორმას იღებდეს, როგორიცაა ბულინგი, დაცინვა, გაკრიტიკება, ა.შ. ზოგიერთ შემთხვევაში ადამიანი ზეწოლას პირდაპირ არ განიცდის, მაგრამ იმდენად ეშინია პოტენციური გარიყვის, რომ თავად ცდილობს ყველანაირად „მოერგოს“ სასურველ საზოგადოებას.
კონფორმულობის ფენომენზე უამრავი საინტერესო კვლევა ჩატარდა. ჯერ კიდევ 1932 წელს, ჯენესმა „ლობიოს ექსპერიმენტი“ წარმართა. პირველ ეტაპზე ის ცდისპირებს ინდივიდუალურად ხვდებოდა, ლობიოთი სავსე ჭურჭელს უდგამდა და ლობიოს რაოდენობის გამოცნობას სთხოვდა. მეორე ეტაპზე ჭურჭელს ჯგუფს აჩვენებდა, ხოლო რაოდენობის შესახებ ჯგუფური დისკუსია მიმდინარეობდა. მესამე ეტაპზე ჯენესი მონაწილეებს კვლავ ინდივიდუალურად ხვდებოდა და ეკითხებოდა, შეცვლიდნენ თუ არა ისინი პირველ მონაცემებს. თითქმის ყველა ცდისპირმა შეცვალა თავისი პირველი ჩვენება და დისკუსიის დროს უმრავლესობის მიერ დასახელებული რაოდენობა დაადასტურა.
ამგვარად დადგინდა, რომ უცნობ ან გაურკვეველ სიტუაციაში ადამიანები უმრავლესობის აზრს ემხრობიან, რადგან მიაჩნიათ, რომ უმრავლესობა მათზე უკეთ არის ინფორმირებული.
კონფორმულობის ყველაზე ცნობილი ექსპერიმენტი სოლომონ აშს ეკუთვნის (1951), რომელიც მან 50 მამაკაცზე ჩაატარა. ექსპერიმენტის პირობის მიხედვით, ცდისპირებმა იცოდნენ, რომ მონაწილეობას მხედველობის კვლევაში იღებდნენ. ყოველ ცდისპირს ურიგდებოდა გარკვეული სიგრძის ხაზის გამოსახულება (A), რომელიც 3 სხვადასხვა სიგრძის ხაზის (B,C,D) გამოსახულებასთან უნდა შეედარებინა. შემდეგ, ცდისპირს უნდა აღენიშნა, ამ სამიდან (B,C,D) რომელის სიგრძე უდრის პირველი ხაზის (A) სიგრძეს. სამი შესაძლო პასუხიდან, ერთი (C) აშკარად სწორი იყო. ექსპერიმენტის მსვლელობისას, ცდისპირს პასუხს სულ ბოლოში ეკითხებოდნენ, მანამდე კი 18
დაქირავებული მსახიობი არასწორ პასუხს (D) გამიზნულად ირჩევდა.
აში დააკვირდა ცდისიპირები რამდენჯერ დათანხმდნენ უმრავლესობის მცდარ მოსაზრებას. პირველ ცდაზე ცდისპირთა 32%: პროცენტმა გამოავლინა კონფორმულობა, 12 ცდის შედეგად კი 75% დაეთანხმა, ხოლო 25% არ დაეთანხმა უმრავლესობის შეცდომას. საკონტროლო ჯგუფში, სადაც ცდისპირზე ჯგუფის ზეწოლა არ ხორციელდებოდა, მცდარი პასუხი 1%-ზე ნაკლებმა ცდისპირმა დაასახელა.
კვლევის შემდეგ ცდისპირებმა აღნიშნეს, რომ მოუხედავად იმისა, რომ პასუხის აცდენაში დარწმუნებულები იყვნენ, სწორი პასუხი არ დაასახელეს, რათა უცნაურად არ გამოსულიყვნენ.
შესაბამისად, გარკვეული დონის კონფორმულობა ყოველი ადამიანისათვის არის დამახასიათებელი. ბოლოს და ბოლოს გასული საუკუნის ტანსაცმელში საზოგადოების უმეტესი ნაწილი აღარ დადის – ეს არც მარკეტინგის ხრიკია და არც ინდივიდუალიზმის დაკნინება. ჩვენ ყველას გვინდა ამა თუ იმ, თუნდაც ძალიან განსხვავებული და არაკონფორმული ჯგუფის წევრობა.
კონფრომულობა მაშინ ხდება საშიში, როდესაც ადამიანი ყველანაირ ხრიკს ხმარობს, რათა სასურველ საზოგადოებაში „ჩაჯდეს“, „უცნაურად“ არ გამოვიდეს. ასეთი ტოტალური კონფორმულობა ხელს უშლის შემოქმედითობას, სიახლეების შემოღებას და შესაბამისად – პროგრესს.
ამგვარად, როდესაც დიდ ჯგუფში აღმოჩნდებით, სანამ თქვენს მოსაზრებას გადათქვამთ,დაფიქრდით – იქნებ უმრავლესობა ცდება?